Breken en delen, aards en hemels voedsel

Donderdag 24 februari brak de oorlog uit, de dag erna was de kopijsluiting voor deze Ophef. Dus, hoe vreemd dat ook is voor een politiek en maatschappelijk betrokken tijdschrift als Ophef, dit nummer gaat niet over de oorlog, maar over het allang geplande en voorbereide thema: voedsel. De enige die nog op die vrijdag zijn column schreef, was onze onvolprezen voorzitter Harry Pals, dus hij schreef die column over de oorlog, of beter gezegd: tegen de oorlog. De redactie neemt zich voor om ‘oorlog en vrede’ als thema te nemen voor het volgende nummer (vreemd genoeg was dat in heel het meer dan veertigjarige bestaan van Opstand/Ophef nog nooit het thema). We roepen lezers die menen dat zij hun ideeën daarover – en in het bijzonder natuurlijk over deze oorlog – in een artikel onder woorden kunnen brengen, op om het in te sturen (zonder dat wij natuurlijk kunnen beloven dat alles geplaatst wordt). Maar bovenal hopen we dat het in dat volgende nummer (kopijsluting 25 mei) een terugblik op een dan voorbije oorlog zal zijn. Maar dat deze ook dan nog steeds grote invloed zal hebben op onze samenleving (denk aan de gigantische verhoging van het defensiebudget in Europa en de gruwelijke koude oorlogssfeer, die overal weer opgelaaid is en volop aangewakkerd wordt) is zonneklaar. Goed, een nummer over voedsel dus, want ‘man ist was man isst’. De hoeveelheid materiaal dat we daarover binnen kregen was zo groot, dat we daarnaast in deze Ophef alleen nog plaats hadden voor de vaste rubrieken. We beginnen met een artikel van twee emeriti van de Universiteit Wageningen, waar men onder andere studie maakt van de verbouw en productie van voedsel en de hele economie van de voedselketen die daarmee samenhangt. Aad van Tilburg is zich na zijn emeritaat intensief bezig gaan houden met de studie van Bonhoeffer en dat proef je ook in deze bijdrage. Hij nodigde zijn vroegere collega Ruerd Ruben uit om samen met hem dit artikel over het internationale voedselsysteem te schrijven. In een vroegere jaargang (2015) van het blad Junge Kirche, waarin toen ook een nummer aan voedsel was gewijd, ontdekte Carola een artikel van de theoloog Rainer Hagencord over voedsel en de daaraan gekoppelde manier waarop wij met dieren omgaan. Zij heeft dat voor ons vertaald. Michiel Korthals schreef onder andere een boek over de filosofie van het voedsel. Bart Vijfvinkel ging met hem praten. Korthals is ook al een oud-hoogleraar (in dit geval in de filosofie) van de Universiteit Wageningen en van de University of Gastronomic Sciences (wat lijkt me dat een smakelijke studie) in Pollenzo (Italië). Na afloop van zijn gesprek maakte Bart gelijk met hem een verantwoord boodschappenlijstje. Cees Stavleu maakte studie van de voedselwetten in het boek Leviticus, waarbij hij zich vooral concentreerde op hoofdstuk 11, waar het gaat over reine en onreine dieren. Hij werkt aan een proefschrift daarover. Voor ons alvast een voorproefje.

De volgende drie artikelen hebben direct of indirect te maken met het Avondmaal. Onze redacteur Tiers Bakker, sommigen van u weten dat inmiddels, is verzot op moderne, met name Franse, filosofie. Hij vond daar een boek met de aansprekende, maar voor je gevoel iets minder smakelijke titel: Eet het boek. Ezechiël moet een boek eten, net als Johannes in Openbaring. En zo concludeert/vraagt Tiers: als wij bij het avondmaal/eucharistie het lichaam van Christus eten, consumeren wij dan niet ook het evangelie?  Erica Meijers, docent diaconie aan de PThU, verkent de samenhang tussen avondmaal en diaconie. ‘Breken en delen’ zeggen we. Bij het avondmaal kunnen we niet aan het noodzakelijke brood voor de arme voorbij. Iris Speckmann schreef een proefschrift met als titel ‘Bijeen om te eten’ over de avondmaalstraditie van de Doopsgezinden. Ze maakte voor ons een samenvatting. Zoals zo vaak wordt het themagedeelte afgesloten met een gedicht van Adriaan Deurloo. Ik vroeg hem om een gedicht over voedsel, en hij leverde een veel eerder geschreven gedicht aan, waarbij je het water in de mond loopt. Zoveel (eet)lust in één gedicht! De ouderen onder ons herinneren zich ongetwijfeld nog de geperverteerde vorm van dit thema uit La Grande Bouffe van 1973, maar dat was bepaald minder smakelijk.

Tot slot de vaste rubrieken. In de eerste plaats ‘Lernen met Lev’, onze serie over de joodse bijbeluitleg. Voor het eerst een bijdrage van Bas van den Berg, sinds een jaar de nieuwe voorzitter van Pardes (de vroeger Folkertsmastichting van Yehuda Aschkenasy), over Jehoeda en Jozef. Vervolgens mijn boekenrubriek, waarin ik het proefschrift van Marco Visser over het pars pro toto bij Breukelman bespreek, en vervolgens twee terugblikken op een halve eeuw theologie, eerst van Martien Brinkman en vervolgens van Gerben Heitink, beide emeriti van de VU. ‘Weemoed en/of bevrijding’ zou als titel boven deze besprekingen kunnen staan. In de hoop dat deze oorlog van korte duur zal zijn en dat zij ons ook de ogen opent voor het belang van de vrede, waarvan ik nog steeds meen dat die niet uit de loop van een geweer komt, wens ik alle lezers: vrede en alle goeds.

Na inzending van de kopij bereikte ons het bericht van het overlijden van Ton Veerkamp. Gelukkig kon een in memoriam van Dick Boer nog bij de correctieronde mee.

Wilken Veen